KUNSTSTUKJES
Bas Jan Ader: Thoughts unsaid, then forgotten
Beeldende kunst
| 30-08-2019
De eerste kunstenaar die ik in deze rubriek bespreek, past er eigenlijk niet helemaal in – en dat is dan juist wel weer typerend voor hem. Met het werk van Bas Jan Ader was het voor mij namelijk geen liefde op het eerste gezicht. Toch is hij nu één van de kunstenaars die mij het meest interesseren.
In september 2006 maakte ik voor het eerst kennis met het werk van Bas Jan Ader, op de solotentoonstelling Please don’t leave me in Museum Boijmans van Beuningen. Tot het moment dat ik de expositieruimte inliep, had ik nooit van Bas Jan Ader gehoord, laat staan dat ik een idee had wat voor werk ik kon verwachten. Conceptuele kunst kende ik nauwelijks.
Natuurlijk, het levensverhaal van de man Bas Jan Ader spreekt tot de verbeelding. De afwisseling van falen en succes hebben, de tegenstelling tussen het avontuur en het burgerlijk bestaan, het als baby verliezen van zijn vader, de markante moeder, de interesse in filosofie en taal, de verdwijning op zee. Het is niet voor niets dat zijn werk bijna niet beschreven wordt zonder aan zijn biografie te refereren. Het inspireerde beeldend kunstenaars en schrijvers (en mij, tot het schrijven van dit gedicht). En toch, die bewuste dag in 2006 had ik daar allemaal geen weet van. Het was echt het werk zelf dat vragen bij mij opriep.
Gedachten onuitgesproken, dan vergeten. Een simpele constatering, waar iedereen zich waarschijnlijk wel wat bij voor kan stellen. En tegelijkertijd heel kernachtig geformuleerd, als poëzie. Het roept bij mij de vraag op wat Ader gedacht heeft. Het formuleert vergankelijkheid. Het benoemt de reden dat ik altijd iets bij de hand heb om aantekeningen te kunnen maken. En toch blijven ze er natuurlijk: talloze gedachten die opkomen en vergaan.
Vergaan doet in zekere zin ook de tekst op de muur, die op aanwijzing van Ader na een aantal dagen overgeschilderd diende te worden, zonder iets aan het licht of de bloemen te veranderen. Vergaan doen de bloemen in de installatie, als ze uiteindelijk verwelken. Vergaan doet het licht, dat uitgaat als de lamp wordt opgeruimd, en waar in de donkere ruimte die overblijft niets meer van terug te vinden is. Het is eigenlijk het tegenovergestelde van wat er bij meer traditionele vormen van beeldende kunst gebeurt, waarbij ideeën juist worden uitgewerkt in iets dat daarvoor nog niet bestond en die daarna in principe altijd blijven bestaan.
En zo blijft het werk van Bas Jan Ader doen wat het al deed toen ik het voor het eerst zag: het roept vragen op, steeds meer vragen. Ik blijf nog wel even ronddwalen, denk ik. Maar dat Bas Jan Ader met Thoughts unsaid, then forgotten een meesterwerk heeft gemaakt, staat voor mij vast.
In september 2006 maakte ik voor het eerst kennis met het werk van Bas Jan Ader, op de solotentoonstelling Please don’t leave me in Museum Boijmans van Beuningen. Tot het moment dat ik de expositieruimte inliep, had ik nooit van Bas Jan Ader gehoord, laat staan dat ik een idee had wat voor werk ik kon verwachten. Conceptuele kunst kende ik nauwelijks.
Bas Jan Ader, Thoughts unsaid, then forgotten (1973) [Eigen foto, 2006]
In een recensie over de tentoonstelling, een verwerkingsopdracht voor mijn opleiding, schreef ik: "Je snapt er niks van. Als je de expositieruimte binnenloopt en voor het eerst kennismaakt met het werk van Bas Jan Ader, begrijp je niet wat je ziet. Maar het prikkelt wel – je wilt weten wat je ziet. Je gaat als vanzelf de zaal rondlopen, ronddwalen meer." Sinds die eerste kennismaking heb ik me meer in het werk en leven van Ader verdiept. Op de een of andere manier laat zijn werk mij niet los. En toch blijf ik dat gevoel van ronddwalen houden. Nooit kom ik op een punt dat ik echt begrijp waarom het mij zo intrigeert.Natuurlijk, het levensverhaal van de man Bas Jan Ader spreekt tot de verbeelding. De afwisseling van falen en succes hebben, de tegenstelling tussen het avontuur en het burgerlijk bestaan, het als baby verliezen van zijn vader, de markante moeder, de interesse in filosofie en taal, de verdwijning op zee. Het is niet voor niets dat zijn werk bijna niet beschreven wordt zonder aan zijn biografie te refereren. Het inspireerde beeldend kunstenaars en schrijvers (en mij, tot het schrijven van dit gedicht). En toch, die bewuste dag in 2006 had ik daar allemaal geen weet van. Het was echt het werk zelf dat vragen bij mij opriep.
Bas Jan Ader, Please don't leave me (1969) [Eigen foto, 2006]
De tentoonstelling in het Boijmans was heel compleet, van Aders vroege werk tot het onvoltooide laatste. Toch maakte ik maar van een aantal werken foto's, dus ik neem aan dat die werken er voor mij uitsprongen. Bladerend door mijn foto’s kom ik het volgende tegen: de installatie Thoughts unsaid, then forgotten; een filmopname van de performance The boy who fell over Niagara Falls; het fotowerk Please don't leave me; de foto, film en ansichtkaart van I'm too sad to tell you; de film Nightfall en tot slot nogmaals Thoughts unsaid, then forgotten.Gedachten onuitgesproken, dan vergeten. Een simpele constatering, waar iedereen zich waarschijnlijk wel wat bij voor kan stellen. En tegelijkertijd heel kernachtig geformuleerd, als poëzie. Het roept bij mij de vraag op wat Ader gedacht heeft. Het formuleert vergankelijkheid. Het benoemt de reden dat ik altijd iets bij de hand heb om aantekeningen te kunnen maken. En toch blijven ze er natuurlijk: talloze gedachten die opkomen en vergaan.
Vergaan doet in zekere zin ook de tekst op de muur, die op aanwijzing van Ader na een aantal dagen overgeschilderd diende te worden, zonder iets aan het licht of de bloemen te veranderen. Vergaan doen de bloemen in de installatie, als ze uiteindelijk verwelken. Vergaan doet het licht, dat uitgaat als de lamp wordt opgeruimd, en waar in de donkere ruimte die overblijft niets meer van terug te vinden is. Het is eigenlijk het tegenovergestelde van wat er bij meer traditionele vormen van beeldende kunst gebeurt, waarbij ideeën juist worden uitgewerkt in iets dat daarvoor nog niet bestond en die daarna in principe altijd blijven bestaan.
Bas Jan Ader, I'm too sad to tell you (1971) [Eigen foto, 2006]
Met zijn installatie maakte Bas Jan Ader beeldend werk dat net zo vergankelijk is als de ideeën die eraan vooraf gaan en als de mensen die het werk maken. Misschien zag hij kunst die vergaat zoals het leven wel als een hogere vorm van kunst. Hij was geïnteresseerd in Mondriaan, die met zijn neoplasticistische werk ook op zoek was naar een hogere, zuiverder vorm van kunst. Ader maakte een aantal fotowerken waarin hij de bekende rood-geel-blauw-grijs-zwart-witte Mondriaans met alleen horizontalen en verticalen citeerde. En Aders laatste werk, dat hem uiteindelijk fataal werd, noemde hij In search of the miraculous.En zo blijft het werk van Bas Jan Ader doen wat het al deed toen ik het voor het eerst zag: het roept vragen op, steeds meer vragen. Ik blijf nog wel even ronddwalen, denk ik. Maar dat Bas Jan Ader met Thoughts unsaid, then forgotten een meesterwerk heeft gemaakt, staat voor mij vast.