Vier Hollandse Meesters

Mijn top drie van Nederlandse beeldende kunstenaars bestaat uit Rembrandt, Van Gogh, Mondriaan en Ader, waarbij je er naar keuze twee ex aequo mag zetten. Ze behoorden allemaal tot de avant-garde van hun tijd. Alleen het werk van Mondriaan is goed in een stroming in te delen, maar enkel omdat hij die stroming zelf bedacht. Het werk van alle vier past in de respectievelijke tijdgeesten, maar daarbinnen gingen ze allemaal hun eigen weg.

Rembrandt van Rijn was een meester in het sturen van de blik van de kijker, door het belangrijkste in het schilderij in het licht te zetten en het gedetailleerder uit te werken dan de rest van het schilderij. Hij gebruikte vaak . Daarnaast had hij een opmerkelijk losse voor een kunstenaar uit zijn tijd en hij wist daarmee als geen ander zaken als reflectie en te suggereren. Van Vincent van Gogh is bekend dat hij erg onder de indruk was van het werk van Rembrandt. Volgens Jeroen Krabbé raakte hij vooral erg ontroerd door het schilderij dat bekend is geworden als ‘Het Joodse bruidje’. Ik vind het aannemelijk dat de losse toets van Rembrandt een inspiratie was voor het welbekende handschrift dat Van Gogh ontwikkelde.

Affiche-ontwerp voor Vier Hollandse Meesters

Vincent van Gogh had een geweldig kleurgevoel en maakte veel gebruik van kleurcontrasten, in het bijzonder het complementaire kleurcontrast. Dat gaat ervan uit dat je elkaar aanvullende kleuren naast elkaar zet. Er zijn in de traditionele kleurenleer drie primaire kleuren: rood, geel en blauw. Samen met de non-kleuren wit en zwart zou je daarmee alle andere kleuren moeten kunnen mengen. Heb je rood gebruikt, dan blijven geel een blauw over; die vormen samen groen, dus is groen de complementaire kleur van rood. Op dezelfde manier wordt geel aangevuld door paars en blauw door oranje. Kijk de (latere) schilderijen van Van Gogh daar maar eens op na.

Van Gogh hoort bij de eerste kunstenaars die in hun werk een stap bij de werkelijkheid vandaan gingen. Mondriaan – en de anderen die met hem De Stijl vormden – ging daarin uiteindelijk nog een stap verder. Uiteindelijk, want het vroege werk is nog echt . En net als bij Van Gogh gebruikte Mondriaan in het begin meer aardetinten en ging hij gaandeweg meer felle kleuren en ook sterke contrasten gebruiken. Bovendien Mondriaan de vormen in zijn werk steeds meer, waardoor de voorstelling minder herkenbaar werd, met de beroemde composities als eindresultaat.

Mondriaan zocht in zijn kunst – in lijn met Rembrandt en Van Gogh, maar nog explicieter – naar een manier om de kunst naar een hoger plan te tillen. Hij gebruikte daarvoor uiteindelijk alleen de drie primaire kleuren en wit, grijs en zwart. Bovendien beperkte hij zich tot horizontalen en verticalen. Zoals ik eerder al schreef, refereerde Bas Jan Ader daaraan in een aantal van zijn werken. Toch is Mondriaan in mijn optiek niet de enige Hollandse Meester die in een tentoonstelling met Ader zou passen. En het is goed mogelijk dat Ader, die zichzelf ook een Hollandse Meester noemde, dat met mij eens zou zijn. Ader gebruikte zichzelf vaak in zijn werk, waarmee hij in zekere zin zelfportretten maakte. En welke kunstenaar is beroemd om zijn zelfportretten? Inderdaad, Rembrandt. Overigens zou ik het antwoord ‘Van Gogh’ hier ook goed rekenen.

Ik zie ineens een geweldige tentoonstelling voor me… Rijksmuseum, Van Gogh Museum, Kunstmuseum Den Haag en Boijmans van Beuningen, wat zeggen jullie ervan? Vier Hollandse Meesters, 1625 – 1975. Vier van zulke beeldbepalende Nederlandse kunstenaars mogen toch gevierd worden! Ik heb alvast een affiche ontworpen.