Goed, beter, best

De zoekterm “Nederlands is mijn goedste vak” levert op Google ‘ongeveer 514’ resultaten op. Dat kennelijk vrij veel mensen die uitspraak grappig vinden, heeft denk ik te maken met het feit dat ‘goedste’ zo overduidelijk fout is. ‘Fout’ is echter een oordeel waar de taalkunde niet aan doet (en ik ook niet, tenzij ik het werk van mijn leerlingen nakijk). De vraag is dan: waarom zeggen we goed – beter – best, en niet goed – goeder – goedst ?

Goed, beter, best

Regelmaat
De Nederlandse taal – en talen die daar verwant aan zijn in meer of mindere mate ook – is best regelmatig, hoewel dat voor veel mensen anders lijkt te voelen. Dat komt misschien wel doordat de uitzonderingen meer uitleg nodig hebben en je op school dus onevenredig veel tijd besteed aan de onregelmatige vormen. Maar kijk je bijvoorbeeld naar de trappen van vergelijking (de stellende, vergrotende en overtreffende trap: groen – groener – groenst), dan volgen bijna alle woorden de regel: we zetten -er achter de stellende trap om ‘m te vergroten en we zetten er -st achter voor de overtreffende vorm. Hier en daar voegen we een extra letter toe, halen we er een weg of verwisselen we iets om spelling en uitspraak met elkaar in overeenstemming te brengen: vet – vetter – vetst, groot – grooter – grootst, lief – liever – liefst. Maar de uitgangen -er en -st zijn ook daar overal hetzelfde.

Unieke uitzondering
Een bekend voorbeeld van een uitzondering op de regel is goed – beter – best. Voor zover ik heb kunnen vinden zijn er daarnaast maar vijf andere onregelmatige trappen van vergelijking in het Nederlands: bij kwaad (als in ‘van kwaad tot erger’), ver, weinig, veel en graag. Misschien mis ik er één of twee, maar veel meer zal het niet zijn. Dat is dus best weinig, als je bedenkt hoeveel bijvoeglijke naamwoorden er zijn waar je een vergrotende en overtreffende trap van kunt maken. Hoe ik erop kwam weet ik niet meer, maar onlangs realiseerde ik me ineens dat goed – beter – best in het Engels, Fries en Duits heel vergelijkbaar zijn: good – better – best, goed – better – bêst en gut – besser – best. Dat roept natuurlijk de vraag op hoe het in die talen verder zit met onregelmatige trappen van vergelijking. Het aantal uitzonderingen is in daar ongeveer gelijk, maar er zijn maar twee á drie andere woorden die in álle vier de talen onregelmatig zijn: naast goed – beter – best zijn dat graag – liever – liefst en veel – meer – meest, waarbij de laatste in het Engels vertaald kan worden als zowel many als much. Dat zijn allebei duidelijk andere woorden dan veel (en folle en viel), net als gladly echt iets heel anders is dan graag/graach of gern. Dat maakt van het rijtje goed – beter – best dus iets unieks.

Protogermaans lenen
Wat het rijtje goed – beter – best dan weer iets minder uniek maakt, is dat ook het Oudsaksisch, Oudnoors en Gotisch duidelijk verwante woorden kennen. Aan de andere kant maakt dat het natuurlijk extra bijzonder: al vóór respectievelijk het jaar 1500, 1100 en 700 werden voor goed in grote delen van Europa min of meer dezelfde onregelmatige trappen van vergelijking gebruikt. Sterker nog: ook de Protogermaanse stam (zeg maar het gereconstrueerde voorouderwoord) was al zo onregelmatig: goed komt van *gōda- en beter en best van *bat-, dat zelf ook ‘goed’ betekende. Het rijtje had dus ook heel goed iets als bet – beter – best kunnen zijn. De voorouder van goed had zelf geen vergrotende of overtreffend vorm; iets als goed – goeder – goedst heeft dus nooit bestaan. In plaats daarvan werd er geleend bij *bat- om *gōda- aan te vullen, en zo komen veel Germaanse talen aan een rijtje als goed – beter – best. Dat is op zich al best wonderlijk, als je het mij vraagt, maar nog veel uitzonderlijker vind ik het dat dit door de eeuwen heen – 21 eeuwen maar liefst! – nooit is ‘gecorrigeerd’. En dat terwijl zo’n beetje elk mens dat een van de betreffende Germaanse talen heeft geleerd, hetzij als kind, hetzij op later leeftijd, waarschijnlijk wel eens de logische vorm goeder of goedst heeft gemaakt. Hoe kan het dat de taalnorm, die afwijkt van het ‘logische systeem’, hier zo sterk is?

P.S. Als ik een BN’er was, zou ik de hashtag #ikweethetgoeder in het leven roepen, maar dat blijft je nu gelukkig bespaard ;)