Wat in de meeste Germaanse talen beton(g) genoemd wordt, duiden Engelstaligen aan met concrete. Dat woord lijkt op het Nederlandse concreet (ook concrete in het Engels) en ik heb me altijd afgevraagd of die woorden iets met elkaar te maken hebben. Ik kon me er namelijk niet echt een concrete voorstelling van maken hoe je van dat vrij abstracte begrip uitkomt bij beton, of andersom.

De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.

concreet
Het woord concreet (‘aan vorm of voorwerp gebonden; werkelijk bestaand’) is ontleend aan het Latijnse woord concrētus dat onder meer ‘samengegroeid, verdicht’ betekent. Het is afgeleid van crēscere, Latijn voor ‘groeien’, wat weer van creāre ‘scheppen’ komt. Met wat zoekwerk heb ik in alle afgebeelde talen behalve het IJslands een variant van het woord concreet met dezelfde betekenis gevonden, maar ik heb de indruk dat in de meeste talen een synoniem van dat woord gangbaarder is. Google Translate geeft in ieder geval steeds een ander woord.

beton
De herkomst van concreet geeft ook al een beetje weg waarom het woord in het Engels voor beton wordt gebruikt. Rond 1520 kwam concrete volgens etymonline.com in het Engels voor met de betekenis "that which is material or not abstract." De betekenis "a mass formed by concretion" is van rond 1650, en dat leidde rond 1834 tot de betekenis "building material made from sand, gravel, stone chips, etc., cemented together." Een heel logisch woord, eigenlijk. Zo logisch dat het die betekenis in de andere Germaanse talen ook had kunnen krijgen, wat interessant genoeg dus niet is gebeurd.

bitumen
Waar komt het woord beton dan vandaan? Uit het Frans: het Franse béton is een doorontwikkeling van het Oudfranse betun dat ‘cement, mortel’ betekende. De Fransen hebben dat woord afgeleid van het Latijnse bitūmen ‘aardpek, asfalt’, dat we nu ook nog in verschillende betekenissen kennen in de Germaanse talen. Doordat de taal zich ontwikkelt en er afleidingen en verschillende betekenissen ontstaan, leggen we tegenwoordig wegen aan met een substantie die we asfaltbeton noemen. Bitumenbitumen, zou je dus kunnen zeggen.

abstract
Het antoniem (woord met een tegengestelde betekenis) van concreet is abstract. Ook dat woord heeft er in de loop van de tijd betekenissen bijgekregen en betekent nu – al minimaal honderd jaar – naast ‘niet concreet’ ook ‘non-figuratief’. Die term uit de beeldende kunst wil zeggen dat je vormen ziet, maar dat die niet iets bestaands als een mens of een voorwerp voor moeten stellen. Het betonnen werk van Anish Kapoor in de achtergrond van de afbeeldingen hierboven is een concreet voorbeeld van een abstract kunstwerk. Of in het Engels: a concrete example of an abstract work of art made of concrete.