Saai gaten maken

Het was me wel eens opgevallen dat het Engelse woord boring (vervelend, saai) lijkt op het Nederlandse boren (een gat maken met een boor), maar het leek mij vergezocht dat die twee woorden ook echt gerelateerd zouden zijn. Tot ik hoorde van een bedrijfsnaam met het woord boring als woordgrapje.

Elon Musk, wellicht het meest bekend als oprichter van automerk Tesla en ruimtetransportbedrijf SpaceX, houdt wel van een woordgrapje. Zo leveren de letters in de de vier modellen van Tesla – de Model S, Model 3, Model X en Model Y – samen ‘S3XY’ op. (De naam ‘Model E’ was al vastgelegd door Ford, dus koos Tesla voor ‘Model 3’ – de menselijke geest is creatief genoeg om de 3 tussen de andere letters als E te lezen.) Toen Musk vanuit SpaceX als ‘hobbyproject’ met een afdeling voor het boren van tunnels begon, noemde hij die afdeling - inmiddels een zelfstandig bedrijf - The Boring Company.

Een bedrijf dat gaten in de grond boort mag misschien wat saai klinken, wat The Boring Company doet is dat allerminst, zeker omdat het boren van tunnels onderdeel is van een groter idee. Wie daar meer over wil weten raad ik onderstaand filmpje aan. Ondertussen pak ik de etymologische woordenboeken erbij om te kijken of het Engelse boring in de twee verschillende betekenissen (‘saai’ en ‘gaten boren’) ook daadwerkelijk met elkaar te maken hebben.



Even tussendoor: ik kende eerder alleen to drill als Engels woord voor boren, maar to bore blijkt dus ook te bestaan. In mijn papieren Van Dale staat achter boren als synoniem het woord drillen, wat ik in die zin niet kende als zelfstandig woord. Er zal een nuanceverschil zitten tussen boren en drillen, ook gezien de samenstelling drilboor. Daarbij lijkt drillen mij een heftigere klus dan boren, in tegenstelling tot to drill en to bore, hoewel tunnels ook in het Nederlands geboord worden, en niet gedrild.

Het onvolprezen Etymonline leert mij dat to bore in de betekenis van ‘gaten maken’ van het Oudengelse borian komt. Dat woord is, net als het Nederlandse boren, het Duitse bohren en – naar ik vermoed – het Friese boarje, te herleiden tot het Proto-Indo-Europese *bhorh-, dat ‘gat’ betekent. Van diezelfde hypothetische stam komen allerlei uiteenlopende woorden in velerlei talen, van het Noors tot het Grieks en van het Russisch tot het Indisch, waaronder het Latijnse forare, dat ‘doorboren’ betekent en dat we in het Nederlands weer kennen van perforeren: gaatjes maken.

Handboor uit de 18e eeuw [Bron]

Nu is de vraag nog steeds: heeft het saaie boring iets met dat gatenmakende boring te maken? Daarover verschillen de meningen. De op Etymonline oudst genoemd vindplaats van bore (zowel het werkwoord als het zelfstandig naamwoord) en de afgeleide woorden boring en boredom stamt uit 1766. Dat maakt het moeilijk om met zekerheid te zeggen hoe het woord is ontstaan. Het zou kunnen dat het is afgeleid van de misschien wat slaapverwekkende langzaam doorgaande beweging van een boor die een gat maakt – gezien de datering uiteraard een handboor. De Oxford English Dictionary schijnt het daar echter niet mee eens te zijn.

In een werk van Voltaire uit 1738 staat de zin die volgens sommigen de oorsprong is van het figuurlijke gebruik van boring in het Engels: ”Le secret d’ennuyer est celuit de tout dire,” wat vertaald naar het Nederlands ongeveer ‘Het geheim van saai zijn is alles te vertellen’ zou moeten opleveren. Nu begeef ik me op glad ijs als het op de Franse taal aankomt, en bovendien spreekt Google Translate zichzelf wat tegen: als ik het woord ennuyer vertaal krijg ik boorgat als vertaling, maar draai ik het om, dan wordt boorgat vertaald als forage en wordt ennuyer niet eens als synoniem genoemd. Mijn Wolters’ Ster Woordenboek N-F en F-N van 1993 kunnen me helaas ook niet verder helpen. Het zou dus kunnen dat de dubbele betekenis van boring zijn oorsprong vindt in het Frans. En het lijkt me dan goed mogelijk dat de Fransen daartoe gekomen zijn door de misschien wat slaapverwekkende langzaam doorgaande beweging van een boor die een gat maakt. En dan zou het kringetje weer rond zijn.

P.S. Mocht jouw Frans beter zijn dan het mijne en kun je uitsluitsel geven over ennuyer, dan zou ik het leuk vinden als je dat via Twitter laat weten.