Een klassiek voorbeeld van valse vrienden – woorden die qua vorm op elkaar lijken, maar een andere betekenis hebben – tussen het Nederlands en Duits zijn zee en meer, oftewel Meer en See. Toch zijn het waarschijnlijk ooit ‘goede vrienden’ geweest. Dat heeft alles te maken met de kennis over de wereld op het moment dat de woorden voor grote wateren zijn ontstaan.

De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.

ōkeanós
In de tijd dat in Europa alleen Eurazië en Afrika bekend waren, werd er gedacht dat al dat land een schijf vormde waar een ring van open water omheen stroomde. Een soort oneindige rivier die het land van de hemel scheidde, die in het Grieks ōkeanós werd genoemd. Waar het Grieks dat woord vandaan haalde is niet met zekerheid te zeggen. Het zou kunnen dat het is ontstaan uit een samenstelling van Sumerische woorden die iets als ‘water tussen land en hemel’ zou hebben betekend. In het Afrikaans, Deens, Duits, Engels, Fries en Nederlands wordt een variant van ōkeanós nog steeds gebruikt om de grootste open wateren of 'wereldzeeën' aan te geven.

hafan
Het Noorse en Zweedse hav en het IJslandse hafið gaan waarschijnlijk terug op het Protogermaanse *hafan. In het Engels blijkt het woord haff te bestaan, waar ik op etymonline bij lees dat het mogelijk verwant is aan het woord haven. Dat klinkt logisch, zeker in de Nederlandse betekenis ‘aanlegplaats voor schepen’. Hav schijnt in het Zweeds, Noors en Deens (ook )zee te betekenen – ik spreek die talen helaas niet, dus baseer ik me hierin op Google Translate. Een zee is ook een grote hoeveelheid zout water, dus dat de Zweden het woord voor zowel oceaan als zee gebruiken vind ik niet eens heel verwonderlijk.

saiwa
Dat brengt ons bij de woorden zee, see, sea, sjø en sjó. De oorsprong van die woorden is ook niet zeker. Het zou kunnen dat de woorden teruggaan op het Protogermaanse *saiwa-. Wat wel met zekerheid te zeggen lijkt, is dat de woorden zee en meer lange tijd door elkaar werden gebruikt. In de meeste talen werd de grote hoeveelheid zout water zee en de kleinere hoeveelheid zoet water meer. Toch is de betekenis ‘stilstaand zoet water, meer’ waarschijnlijk de oudste betekenis van zee. Andersom betekende meer in de Oudgermaanse talen niet alleen ‘binnenzee, grote zoetwaterplas’, maar ook ‘zee’. In het (Brits-)Engels komt het woord (in dichterlijke taal) voor als mere. Het gangbare Engelse woord is lake, dat verwant is aan loch als in Loch Ness. Overigens kom je in Duitsland ook wel eens Meer tegen in de betekenis 'meer' en See in de betekenis 'zee' - ook daar werden de woorden tenslotte ooit door elkaar gebruikt.