In onze wereld vol boeken, kranten en andere geschreven teksten denken we bij het woord woord al gauw aan een aantal letters die samen een betekenis hebben. De mens praat echter al veel langer dan dat de mens schrijft. Oorspronkelijk verwees het woord woord – of eigenlijk de verre Proto-Indo-Europese voorganger, iets als uerd(h)o – dan ook naar een gesproken uiting.

De tekst gaat verder onder de afbeeldingen.

verbum
In de Germaanse talen lijken de woorden voor woord allemaal op elkaar, maar ook daarbuiten zijn er verwante woorden. De meest interessante daarvan vind ik het Latijnse verbum. In het Latijn heeft verbum betekenissen als ‘woord’, ‘uiting’ en ‘redevoering’. In de taalkunde wordt verbum gebruikt om een werkwoord mee aan te duiden, en in veel talen is daar het woord verb van afgeleid. Sommige talen hebben daar een andere weg gekozen: een benaming die meer omschrijft wat de functie van die woordsoort is.

verhaalwoord
Het IJslandse sögn vindt zijn oorsprong in het Oudnoorse sǫgn, wat onder andere ‘toespraak’, ‘verhaal’ en ‘verslag’ betekent. Een werkwoord geeft informatie over wat het onderwerp van de zin doet of overkomt en vertelt dus in zekere zin een verhaal – ik kan me voorstellen dat dat de gedachte erachter is, maar dat is mijn interpretatie. Het Deense udsagnsord zou een leenvertaling van het Duitse Aussagewort zijn, wat letterlijk ‘statementwoord’ zou betekenen.

tijdwoord
Wat ik wel zeker weet, is dat het Friese tiidwurd net als Zeitwort, het Duitse synoniem voor Verb, een vertaling van de Latijnse term verbum temporale is, letterlijk ‘woord waarmee de tijden worden onderscheiden’. En het Nederlandse werkwoord heet zo omdat het een woord is dat een ‘werking’ aangeeft, dus wat iemand doet of wat er gebeurt. Al deze woorden zijn bedacht om onderscheid te maken met het algemenere woord, of verbum generale.

verbaal
Sommige talen mogen dan hun eigen woorden hebben voor verbum, het Latijnse woord heeft toch zijn sporen nagelaten, want in bijna alle Germaanse talen wordt het daarvan afgeleide verbaal gebruikt als synoniem voor mondeling - de oorspronkelijke manier waarop woorden werden gebruikt.